Ikonosfera religijna rządzi się własnymi prawami. Popularność pewnych motywów narasta w określonych momentach historii, by potem znaleźć się w ikonograficznym lamusie i z ołtarzy wywędrować na kościelne strychy.
Pewne motywy religijne w sztuce żyją autonomicznym życiem, tworząc własne historie, niezależne od źródeł kultu, a nawet inspirując postmodernistyczne interpretacje, czego najlepszym przykładem może być ikonografia świętej Wilgefortis, u której plastycznych źródeł leży wyobrażenie Chrystusa Volto Santo czczone w Lucce.
Grafika dewocyjna z przedstawieniem Ukrzyżowanego ubranego w długą tunikę dotarła do społeczności, które zapomniały o włoskim oryginale tworząc opowieść o świętej dziewicy - męczennicy, której broda wyrosła w cudowny sposób ocaliła wiarę i dziewictwo, skazując jednak na męczeństwo.
I o ile w opisywanym powyżej przypadku mieliśmy do czynienia z pewną subtelną, ale istotną zmianą znaczeń, o tyle historia Czarnej Madonny na Haiti przedstawia się o wiele bardziej zjawiskowo, choć podobnie inkulturacyjnie.
W początkach XIX wieku polscy żołnierze docierają na Haiti, by walczyć w haitańskiej rewolucji. Oficjalne źródła wspominają o grupie blisko pięciotysięcznej, ale jest wysoce prawdopodobne, że walczących (zwłaszcza po tej "drugiej" stronie barykady) mogło być więcej. Polscy żołnierze zabrali ze sobą w dalekie strony popularne litograficzne wyobrażenia Czarnej Madonny z Częstochowy, której śniada cera wzbudziła ogromne zainteresowanie wśród Haitańczyków.
Owo zainteresowanie przekute rychło zostało w wymiarze praktycznym na zmianę znaczenia i zaowocowało wcieleniem chrześcijańskiej Bogurodzicy do lokalnych kultów i praktyk voodoo (które w rozumieniu praktykujących ów kult wcale nie stoi w opozycji do chrześcijaństwa, a stanowi jego wzmocnienie i pogłębienie).
Stosunkowo szybko w obliczu zastanych (pozostawionych?) wizerunków Matki Boskiej Częstochowskiej tworzyć zaczęła się hagiografia wyjaśniająca poszczególne elementy wizerunku Czarnej Madonny. Nowe, aktualne znaczenia dodawane są do postaci i jej ikonicznej reprezentacji po dziś dzień.
Tak oto Czarna Madonna z Częstochowy stała się Ezili Danto - boginią kultów voodoo.
Krwawe blizny na policzku są symbolem, który najwcześniej doczekał się nowej interpretacji. Według niej są pozostałością po stoczonej przez Ezili Danto walce z nad-kobiecą, płodną i seksistowsko emblematyczną białą siostrą Ezili Freda. Dzieciątko Jezus trzymane na ręku przez Czarną Madonnę stało się w opowieściach voodoo nieślubną córką bogini - Anais, która wspiera matkę w zaciekłej walce z niewiernymi mężami i mężczyznami, którzy stosują przemoc wobec kobiet - zazwyczaj eliminując agresorów przy użyciu noża.
Oba najstarsze przekonania wierzących wzmacniane są także o kultowe menu bogini, która uwielbia rum oraz papierosy bez filtra. Kult śniadej Ezili Danto podąża za współczesnością zdobywając patronaty nad grupami marginalizowanymi walczącymi o emancypację. I jak dawniej Ezili Danto walczyła o wyzwolenie niewolników haitańskich, tak dziś wspiera ruch LGTB w walce o równe prawa gejów, lesbijek i osób transseksualnych. Zresztą transgenderyzm bogini jest kolejną kwestią wymagającą szerszych badań i pogłębionej analizy.
Zjawiskowy kult, z równie zjawiskową hagiografią i praktykami quasi-liturgicznymi to doskonały przykład na "obrazów życie własne". Raz zaistniałe w ikonosferze zaczynają żyć własnym życiem, czasem zgodnym ze źródłami, z których się wywodzą, czasem stając w skrajnej opozycji do nich. Ezili Danto jest współczesnym fenomenem mieszczącym się w kręgu antropologii obrazu. Przykładem redefinicji znaczeń oraz tworzenia nowych jakości w obrębie chrześcijańskiej ikonosfery. Nowa jakość umieszcza wizerunek natychmiast na antypodach, czy w podziemiu oficjalnego kultu. Wymusza także funkcjonowanie owego nie tylko jako reprezentacji prawdziwie ludowych świętych, ale również jako ludowych obrazów, w najgłębszym (czyli niezależnym od oficjalnego, kanonicznego nurtu) rozumieniu tego słowa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz